“Mijn moeder had ook een burn-out, betekent dit dat ik er ook één zal krijgen?” Het is een vraag die wij vaak horen. Burn-out lijkt soms in families voor te komen. Het ene kind ervaart dezelfde klachten als een ouder, terwijl het andere kind nergens last van lijkt te hebben. Dat roept de vraag op: is burn-out erfelijk of aangeleerd gedrag?
Erfelijkheid en aanleg tot een burn-out
Erfelijkheid speelt een rol bij veel aspecten van ons functioneren. Bepaalde persoonlijkheidskenmerken hebben een erfelijke component, zoals perfectionisme, gevoeligheid voor prikkels, plichtsgetrouwheid of een hoge mate van verantwoordelijkheidsgevoel. Dit zijn eigenschappen die niet per se slecht zijn, integendeel: ze maken dat iemand betrouwbaar is, betrokken en zorgvuldig. Maar in combinatie met hoge druk en weinig herstelmomenten kunnen ze het risico op burn-out vergroten.
Maar is een burn-out erfelijk? Nee, wetenschappelijk gezien is er geen bewijs dat burn-out zelf erfelijk is op dezelfde manier als bijvoorbeeld een oogkleur of een erfelijke ziekte. Wat je wél kunt erven, is een bepaalde kwetsbaarheid: een aanleg die, afhankelijk van je omgeving, tot burn-out klachten kan leiden.
Aangeleerd gedrag in gezinnen
Wat we echter veel vaker terugzien in families zijn gedrags- en denkpatronen die onbewust worden doorgegeven. Denk aan uitspraken en overtuigingen als:
- “Niet zeuren, gewoon doorgaan.”
- “Rust nemen is lui.”
- “Je bent pas iets waard als je presteert.”
Kinderen groeien op in een gezin waar zulke normen vanzelfsprekend zijn. Ze leren ze niet alleen via woorden, maar vooral via het voorbeeld dat ouders geven. Een ouder die altijd maar doorgaat, werk boven alles stelt en emoties wegdrukt, leert zijn of haar kinderen dat dit de normale manier van leven is. Dit noemen we ook wel modelleren: gedrag dat je ziet, neem je over.
Zo kunnen overtuigingen en gedragingen die bijdragen aan burn-out intergenerationeel worden doorgegeven, zonder dat er sprake is van genetische overdracht.
Families en burn-out
Onderzoek laat zien dat burn-out vaker voorkomt in bepaalde families. Dat hoeft niet te betekenen dat er een biologisch gen voor burn-out bestaat, maar veel vaker dat er sprake is van gedeelde waarden en patronen. Bijvoorbeeld:
- Gezinnen waar zorg voor anderen altijd voorrang krijgt op zelfzorg.
- Families waar ‘sterk zijn’ en emoties wegstoppen de norm is.
- Generaties waarin werken gelijkstaat aan overleven of waardering krijgen.
Wanneer zulke overtuigingen van generatie op generatie worden doorgegeven, kan dat de kans op burn-out vergroten.
Epigenetica en stress
Een relatief nieuw onderzoeksgebied is epigenetica: de wetenschap die kijkt hoe omgevingsfactoren invloed hebben op de manier waarop onze genen aan- of uitgeschakeld worden. Langdurige stress kan bijvoorbeeld sporen achterlaten die ook doorgegeven kunnen worden aan volgende generaties. Dat betekent niet dat een burn-out letterlijk in je genen zit, maar wel dat een stressvolle omgeving blijvende invloed kan hebben. Dit versterkt het idee dat burn-out altijd een samenspel is tussen aanleg én omgeving.
Onze visie bij Burnout Poli
Bij Burnout Poli zien wij burn-out niet als een individuele zwakte, maar als een signaal van langdurige disbalans tussen belasting en herstel. Of iemand nu een genetische kwetsbaarheid heeft, is opgegroeid in een gezin met hoge prestatiedruk, of simpelweg jarenlang in een stressvolle werkomgeving zat: het gaat altijd om de balans.
We geloven dat erfelijkheid hooguit een deel van de puzzel is. Veel belangrijker is hoe iemand met die aanleg omgaat, hoe iemand bepaalde gevoelens wel of niet toelaat. Vermijdingstrategie noemen we dat. Een heel bepalend patroon dat meer dan 85% van de dag dominant is. Welke patronen iemand heeft meegekregen vanuit thuis en in welke omgeving iemand zich bevindt bepaalt daarnaast welke betekenis je geeft aan de gebeurtenissen in jouw leven. Het goede nieuws is dat je patronen kunt herkennen én doorbreken. Burn-out is geen onvermijdelijk lot, ook niet als het vaker voorkomt in jouw familie.
Doorbreken van patronen
Het herkennen van patronen is de eerste stap naar verandering. Stel jezelf vragen als:
- Welke overtuigingen heb ik van huis uit meegekregen over werk, rust en succes?
- Herken ik in mijn gedrag iets van mijn ouders of grootouders?
- Welke patronen wil ik doorbreken en vervangen door gezondere keuzes?
Door bewustwording ontstaat ruimte voor andere mogelijkheden. Je kunt leren om grenzen aan te geven, rustmomenten serieus te nemen en te ontdekken dat je waarde niet alleen afhangt van prestaties.
Hoopvolle afsluiting
Burn-out is dus niet simpelweg erfelijk, maar het kan wel in families terugkomen door een combinatie van aanleg en aangeleerd gedrag. Het belangrijkste is: je bent niet voorbestemd om burn-out te krijgen, ook niet als het in jouw familie vaker voorkomt.
Juist door die bewustwording kun je patronen doorbreken en nieuwe, gezonde keuzes maken. Daarmee kun je niet alleen jezelf beschermen, maar ook bijdragen aan een andere erfenis voor de volgende generatie: een waarin rust, balans en veerkracht de norm zijn.
